شرح بیماری
پرکاری تیروئید عبارت است از فعالیت بیش از حد طبیعی غده تیروئید، که هورمون‌های مترشحه از آن در تنظیم تمام کارهای بدن نقش دارند.
در نتیجه این فعالیت بیش از حد، تولید هورمون‌های تیروئید (تیروکسین) افزایش می‌یابد. شایعترین نوع پرکاری بیماری گریوز نامیده می‌شود.
پرکاری تیروئید، بزرگسالان 50-20 ساله و عمدتاً زنان را گرفتار می‌کند.
علل و انواع پرکاری تیروئید
در این بیماری ( هیپرتیروئیدیسم ) تیروئید بسیار فعال است و تیروکسین خیلی زیاد تولید می‌کند که درصورتی که شدیدأ افزایش یابد به آن تیروتوکسیکوز می‌گویند.
این عارضه در زنان بیشتر از مردان بروز می‌کند.
نشانه‌های آن شامل اضطراب، تپش قلب، کاهش وزن، افزایش اشتها، عدم تحمل گرما، اسهال، و اختلالات قاعدگی است.
شایعترین شکل پرکاری تیروئید بیماری گریوز است، یک بیماری خود ایمنی که در آن بدن پادتن‌هایی تولید می‌کند.
این پادتن‌ها تیروئید را وادار به تولید تیروکسین بیشتری می‌کنند.
در اشخاص مبتلا به بیماری گریوز چشمها بطور غیرعادی بیرون می‌زنند ( اگزوفتالمی ) و پوست ساق پا ورم می‌کند.
علتهای پرکاریهای تیروئید می‌تواند بر اثر یک تومور خوش‌خیم در تیروئید یا یک گواتر مولتی ندولر از قبل موجود باشد.
در موارد نادر، تیروئید می‌تواند بر اثر یک عفونت ویروسی که به آن تیروئیدیت می‌گویند پرکار شود. این بیماری که التهاب تیروئید است می‌تواند باعث آزاد شدن تیروکسین ذخیره شده، شود.
سابقه خانوادگی پرکاری تیروئید، استرس، جنس زن و سایر اختلالات ایمنی از عوامل تشدید کننده بیماری هستند.
پس بطور کلی دلايل متعددي براي آن وجود دارد:
همه تيروئيد ممكن است فعاليت بيش از حد داشته باشد و توليد هورمون زياد شود كه به اين شكل بيماري گريوز يا گواتر سمي منتشر گويند.
يك يا چند توده يا گره در تيروئيد افزايش فعاليت پيدا مي‌كنند. اگر توده يك عدد باشد گره سمي خودكار ناميده مي‌شود. چندين توده گواتر سمي چند گره‌اي ناميده مي‌شود.
غده تيروئيد ممكن است دچار التهاب شود كه تيروئيديت ناميده مي‌شود و باعث آزاد شدن هورمون تيروئيد ذخيره در تيروئيد و پركاري تيروئيد شود كه براي چند هفته تا چند ماه طول مي‌كشد.
بعضي افراد ممكن است بيش از حد مورد نياز هورمون تيروئيد مصرف كنند و در آنها علايم پركاري ظاهر شود.
بعضي داروها مانند آميودارون و محلول لوگول حاوي مقدار زيادي يد مي‌باشد كه تيروئيد جهت توليد هورمون از آن استفاده مي‌كند. مصرف اين نوع داروها در بعضي افراد با ايجاد پركاري همراه است.
علایم پرکاری تیروئید
– علائم پرکاری غده تیرویید در نوزادان
یکی از نادرترین اختلالات غده تیروئید پرکاری آن در نوزادان می‌باشد.
این وضعیت در نوزادانی که مادران آنها در طول دوران بارداری پرکاری تیروئید داشته‌اند، بندرت رخ می‌دهد.
علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید در نوزادان شامل: گواتر (بزرگی غده تیرویید)، تولد زودرس، تب، قرمزی صورت، تپش قلب، فعالیت و بیقراری می‌باشد.
اگر بیماری خفیف باشد ممکن است نیاز به درمان خاصی پیدا نکند و خود به خود به حالت طبیعی بازگردد.
اما اگر اختلال، کودک را به واقع بیمار کرده باشد درمان باید صورت گیرد و یا داروهای ضد تیروئیدی مورد نیاز است.
بنابراین برای هر خانم بارداری که سابقه پرکاری تیروئید دارد، مشاوره با پزشک مربوطه در طول دوران بارداری بسیار ضروری است.
– علائم پرکاری غده تیروئید در کودکان
با افزایش فعالیت غده تیروئید، علائم و نشانه‌هایی در کودکان همانند بزرگسالان بروز می‌کند.
می‌توان تپش قلب کودکان را حتی زمانی که او در حال استراحت است حس کرد و همین طور می‌توان به میزان فعالیت او (بی قراری و پرتحرکی، عدم توانایی در بخواب رفتن) توجه نمود.
نشانه رشد سریع این کودکان، کوچک شدن لباسهای آنان است که باید مورد توجه والدینشان قرار گیرد.
والدین و معلمان مدارس معمولاً توجه و دقت بسیار کمی در این موارد بر روی کودکان دارند، اما علائمی چون لرزش دست که سبب بدخط نوشتن می‌شود و یا ضعف عضلات شانه و ران در هنگام بازی و ورزش بسیار قابل اهمیت است.
در هنگام پرکاری غده تیروئید یک و یا بیش از یکی از علائم عصبانیت، کج خلقی و زودرنجی، اختلال خواب، افزایش تعریق، عدم تحمل گرما، کاهش وزن غیر منتظره، چشمان بیرون زده، خیره نگاه کردن، گواتر، تپش قلب سریع، افزایش اشتها، افزایش حرکات دودی روده، دستان گرم و مرطوب و لرزش انگشتان در این افراد دیده می‌شود.
– درگیری چشمی در بیماران پرکاری تیروئید (اگزوفتالمی)
بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید نوعی درگیری چشمی هم خواهند داشت که در حدود ۱۰۰ درصد موارد در پاتولوژی دیده می‌شود.
تمام بیمارانی که پرکاری تیروئید و به دنبال آن درگیری چشمی ناشی از آن را دارند باید در فواصل معین جهت معاینات چشمی و به ویژه کنترل فشار داخلی چشم به چشم پزشک مراجعه کنند.
در درگیری چشمی ناشی از پرکاری تیروئید تمام قسمت‌های چشم شامل پلک‌ها، ترشح اشک، سطح چشم، فشار داخلی چشم، عضلات چشم و عصب بینایی درگیر می‌شوند. بالا ماندن فشار داخلی چشم برای مدت طولانی موجب تخریب فیبرهای عصبی و در نتیجه افت دید و در نهایت کوری می‌شود.
در مطالعه‌ای دیده شد که فشار داخلی چشم در ۲۰ درصد این بیماران بالا است که این رقم شمار بسیار بالایی است. با توجه یافته‌های حاصل از این مطالعه و اثر مخرب بالا بودن فشار داخلی چشم بر بینایی به تمامی بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید توصیه می‌شود که به فواصل معین جهت معاینات چشمی و به ویژه کنترل فشار داخلی چشم به پزشک متخصص مراجعه کنند.
– پرکاری تیروئید در دوران بارداری
1- پركاری تیروئید باید در دوران بارداری تحت كنترل قرار گیرد اما نكته ای كه در درمان زنان باردار مبتلا به پركاری تیروئید هست اینكه.. مجاز نیستیم از داروهای ضد تیروئید معمول مثل متی مازول، كاربی مازول و … استفاده كنیم و همینطور استفاده از جراحی تیروئید و و یا ید رادیو اكتیو هم ممنوع است و تنها میتونیم از پروپیل تیو اوراسیل استفاده كنیم.
2- پركاری تیروئید در دوران بارداری می تواند سبب كاهش وزن هنگام تولد جنین، اختلالات رشدی داخل رحمی (IUGR) ، افزایش ضربان قلب جنین و …
3- علائم و نشانه‌های پركاری تیروئید در نوزادان نیز شامل: گواتر (بزرگی غده تیرویید)، تولد زودرس، تب، قرمزی صورت، تپش قلب، فعالیت و بیقراری می‌باشد. اگر بیماری خفیف باشد ممكن است نیاز به درمان خاصی پیدا نكنند و خود به خود به حالت طبیعی بازگردد. اما اگر اختلال، كودك را به واقع بیمار كرده باشد درمان باید صورت گیرد و یا داروهای ضد تیروئیدی مورد نیاز است.
4- بنابراین برای هر خانم بارداری كه سابقه پركاری تیروئید دارد، مشاوره با پزشك مربوطه در طول دوران بارداری بسیار ضروری است.
علائم و نشانه‌هاي پركاري تيروئيد چه مي‌باشد؟
– ضربان قلب 100-120 ضربه در هر دقيقه يا بيشتر.
– افزايش خفيف فشارخون
– تحريك‌پذير بودن
– افزايش تعريق
– ضعف عضلات به خصوص در ناحيه شانه, لگن و ران‌ها
– لرزش دست‌ها
– كاهش وزن علي‌رغم اشتهاي خوب
– ريزش مو
– جدا شدن ناخن از بستر
– تورم نوك انگشتان (چماقي شدن)
– كشيده شدن پلك بالا به سمت بالا
– تغيير در ضخامت پوست
– افزايش حركات دستگاه گوارش
– گواتر
– كاهش تعداد دفعات قاعدگي يا كاهش حجم خونريزي
– بزرگ شدن پستان در آقايان
– ضخيم شدن پوست در جلوي استخوان ساق پا
– چشمها كه از حدقه بيرون زده است.
بيشتر اين علايم با درمان پركاري تيروئيد طبيعي مي‌شوند و ساير نشانه‌ها به درمان جداگانه نياز دارند.
بيماري گريوز چيست؟
شايع‌ترين فرم پركاري تيروئيد بيماري گريوز مي‌باشد.
بيماري گريوز يك اختلال در سيستم ايمني فرد مي‌باشد.
به طور طبيعي سيستم ايمني بدن را در مقابل باكتري‌ها و ويروس‌ها محافظت مي‌كند.
در بيماري‌هاي خودايمن مانند گريوز سيستم ايمني بافت فرد را مورد حمله قرار مي‌دهد.
در اين بيماري بدن مواد (آنتي‌بادي) توليد مي‌كند كه باعث تحريك تيروئيد به توليد بيش از حد هورمون مي‌شود.
بيماري ممكن است در ساير افراد فاميل همه ديده شود.
ميزان شيوع در زنان 5 تا 10 برابر مردان است.
گريوز مي‌تواند با ساير بيماري‌هاي سيستم خود ايمني همراه شود: مانند تيروئيديت مزمن (هاشيموتو), سفيد شدن زودرس موها, ديابت شيرين, آرتريت, پيسي.
انجام آزمايش‌هاي تشخيصي براي پركاري تيروئيد:
همانند ساير بيماري‌ها توجه به اولين علائم و نشانه‌هاي پركاري تيروئيد مي‌تواند زنگ خطري براي انجام كارهاي تشخيصي باشد.
اما تنها پزشك مي‌تواند براساس موارد زير فرد را از داشتن يا نداشتن بيماري آگاه سازد:
1- تاريخچه بيماري و معاينه باليني بيمار.
2- مقدار هورمون‌هاي تيروئيد, TSH و آنتي‌بادي‌هاي تحريك كننده تيروئيد موجود در خون (مثل Anti – TPO , Anti TBG)
3- ارزيابي ساختمان و عملكرد غده تيروئيد با استفاده از تجويز مقدار كم يد راديواكتيو,
4- مقدار هورمون‌هاي تيروئيد (T4 و T3) در خون.
با توجه به اين كه بعضي مواد يا داروها ممكن است سطح هورمون تيروئيد را در خون تغيير بدهد آزمايش‌هاي اختصاصي مي‌تواند اين اثرات را از هم افتراق دهد.
يكي از هورمون‌هاي مفيد براي تشخيص, اندازه‌گيري TSH يا هورمون تحريك كننده تيروئيدمي باشد كه از هيپوفيز ترشح مي‌شود و كنترل كننده كار تيروئيد مي‌باشد.
هيپوفيز سطح هورمون‌هاي تيروئيد را به طور ثابت تنظيم مي‌كند.
اگر سطح اين هورمون‌ها در خون بالا باشد توليد TSH متوقف مي‌شود.
در نتيجه سطح پايين TSH در خون مي‌تواند حدس قوي به نفع پركاري تيروئيد باشد.
پركاري تيروئيد چگونه درمان مي‌شود؟
هدف اوليه از درمان طبيعي كردن سطح هورمون‌هاي تيروئيد مي‌باشد.
در بيماراني كه علت پركاري تيروئيد مصرف زياد هورمون مي‌باشد بايد دوز دارو تنظيم شود.
در كساني كه علت بيماري التهاب تيروئيد مي‌باشد چون بيماري خود محدود شونده است نياز به درمان اضافه ندارد.
در مواردي كه علت پركاري تيروئيد بيماري گريوز يا گواتر مولتي‌ندولر يا گواتر گره‌اي منفرد سمي باشد درمان شامل يكي از موارد زير مي‌باشد:
1- داروهاي ضدتيروئيد خوراكي كه شامل متي‌مازول, كار بي‌مازول و يا پروپيل تيواوراسيل مي‌باشد كه براي بيماران با بيماري گريوز به مدت 5/1 تا 2 سال و براي علل ديگر پركاري تيروئيد كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
وقتي به طور مناسب تجويز شود در كنترل پركاري تيروئيد در عرض چند هفته موثر است. اين داروها عوارض جانبي نيز دارند از جمله بثورات پوستي, خارش يا تب و بندرت التهاب كبد يا كاهش گلبول‌هاي سفيد خون.
بنابراين بيماران بايد جهت شناخت اين عوارض آموزش داده شوند و اگر بيمار دچار زردي پوست, كهير يا خارش شديد, تب بالا يا گلو درد شديد شده بايد داروها را قطع نمود به پزشك خود مراجعه كند.
بعد از آن كه داروي ضدتيروئيد قطع شد احتمال برگشت پركاري تيروئيد وجود دارد.
2- يد راديواكتيو كه باعث از كار افتادن گواتر و يا كوچك شدن گره يا گره‌‌هاي سمي كه توليد كننده هورمون تيروئيد مي‌باشند, مي‌گردد.
اين درمان بدون خطر است و در بالغين با پركاري تيروئيد به طور گسترده استفاده مي‌شود.
اشعه توليد شده توسط اين مقدار يد باعث تخريب سلول‌هاي تيروئيد مي‌شود, ولي به علت آن كه غلظت آن در تيروئيد بيش از نقاط ديگر است, اشعه به ساير نقاط بدن آسيب نمي‌رساند.
يد راديواكتيو به طور خوراكي به بيمار سرپايي تجويز مي‌شود.
با اين كه مقدار زيادي از فعاليت ماده راديواكتيو ظرف چند روز از بدن خارج مي‌شود, اثرات آن روي غده تيروئيد ممكن است ظرف يك تا سه ماه طول بكشد.
بيشتر بيماران با دوز واحد يد راديواكتيو بهبود مي‌يابند.
عارضه جانبي اين درمان كم‌كاري تيروئيد مي‌باشد.
مداركي وجود ندارد كه اين درمان باعث ايجاد سرطان در تيروئيد يا ديگر قسمت‌هاي بدن شود.
در زنان ايجاد نازايي نمي‌كند و اين زنان قادر به تولد فرزندان سالم مي‌باشند.
امروزه در بسياري از مراكز دنيا تجويز يد راديواكتيو براي درمان پركاري تيروئيد در نوجوانان استفاده مي‌شود.
3- جراحي تيروئيد يك درمان دائمي ديگر براي پركاري تيروئيد است.
امروزه اين درمان كمتر توصيه مي‌شود زيرا نياز به بستري شدن در بيمارستان دارد و ايجاد مشكلات پس از جراحي از جمله ايجاد اسكار در گردن مي‌شود.
به علاوه ممكن است باعث صدمه به ساختمان‌هاي نزديك به تيروئيد در گردن شود.
عارضه ديگر كم‌كاري تيروئيد مي‌باشد كه اين عارضه به راحتي با قرص لووتيروكسين كه عارضه جانبي ندارد براي تمام عمر قابل درمان مي‌باشد.
4- داروهايي مانند پروپرانولول كه براي درمان علايم پركاري تيروئيد به كار مي‌رود تا ساير درمان‌ها اثر خود را بگذراند.
بسياي بيماراني كه براي پركاري تيروئيد درمان مي‌شوند دچار كم‌كاري دائم تيروئيد مي‌شوند و بايد به پزشك خود مراجعه كنند.